Nửa thế kỷ Việt Nam ‘sinh đẻ có kế hoạch’ như thế nào

Pháp lệnh Dân số ban hành năm 2003 quy định mỗi cặp vợ chồng và cá nhân có quyền quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh. Pháp lệnh khiến nhiều người dân hiểu sai là nhà nước khuyến khích đẻ nhiều con, khiến mức sinh và tỷ lệ sinh con thứ ba tăng mạnh trở lại. Năm 2009 quy định này được sửa lại thành “Mỗi cặp vợ chồng nên có 1-2 con”. Sau đó do xu hướng giảm sinh tại một số tỉnh thành, ngành dân số có thông điệp linh hoạt hơn thay đổi sang “Mỗi cặp vợ chồng nên sinh 2 con”.

Tuổi thọ bình quân người Việt tăng thêm 33 tuổi, từ 40 tuổi năm 1960 lên 73 tuổi năm 2010, trong khi tuổi thọ trung bình của thế giới chỉ tăng thêm 21 tuổi, từ 48 tuổi lên 69 tuổi. Tỷ lệ tăng dân số giảm từ 3,8% năm 1960 xuống còn 1,05% năm 2010.

20 năm trước đó, các nhà khoa học dự báo đến năm 2010 dân số Việt sẽ lên tới 105,5 triệu người. Trên thực tế quy mô dân số năm 2010 là 87 triệu người, thấp hơn so với dự báo 18,5 triệu người.

Năm 2011 Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số. Một quốc gia được coi là già hóa dân số khi tỷ lệ người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) chiếm 10% tổng số dân số hoặc tỷ lệ người trên 65 tuổi trở lên chiếm 7% tổng số dân. Nếu tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm trên 20% tổng số dân hoặc tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên chiếm 14% tổng dân số thì quốc gia đó được gọi là dân số già. 

Năm 2017 dân số Việt Nam khoảng 93,4 triệu người. Trong 25 năm qua, Việt Nam đã hạn chế, tránh sinh hơn 27 triệu người, xu hướng mức sinh thấp hiện hữu ở nhiều tỉnh thành khu vực Đông Nam Bộ, đồng bằng sông Cửu Long. 12 năm nay Việt Nam đã duy trì được mức sinh thay thế, trung bình mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ chỉ sinh 2,1 con.

Lo ngại mức sinh có thể xuống quá thấp, chuyên gia đề nghị Việt Nam nới lỏng, thậm chí bỏ chính sách 2 con trước khi quá muộn. Giáo sư Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Dân số và các vấn đề xã hội cho rằng, kinh nghiệm của nhiều nước như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc… cho thấy nếu mức sinh giảm quá sâu sẽ không phục hồi được, dân số trở nên già hóa và thiếu hụt nguồn lao động. 

Ông Nguyễn Văn Tân, Phó Tổng Cục trưởng Dân số Việt Nam cho biết nhiều nước thành công trong giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc nâng mức sinh. Khi người dân quen lối sống ít con, dành thời gian cho công việc, đối phó áp lực cuộc sống… thì việc khuyến khích đẻ và nuôi con sẽ rất khó. Do đó nếu xu thế sinh thấp thì cần phải có chính sách kịp thời.

Dự thảo Luật Dân số đang được Bộ Y tế xây dựng, dự kiến trình Quốc hội thông qua vào năm 2018. Theo đó Bộ Y tế đề xuất cho phép các cặp vợ chồng có quyền quyết định về thời gian sinh con, khoảng cách sinh và số con. Quy định này nhằm duy trì mức sinh thay thế trong phạm vi cả nước. Chính phủ quy định số con cụ thể trong từng giai đoạn, giảm sinh ở những tỉnh thành có mức sinh cao, khuyến khích mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con ở những nơi có mức sinh thấp.

Nam Phương – Lê Phương