Đề xuất thu thuế nước ngọt, giải khát bằng 10% giá xuất xưởng

Theo dự thảo sửa đổi bổ sung một số luật thuế, Bộ Tài chính đề xuất phương án áp mức thuế tiêu thụ đặc biệt 10% với đồ uống có đường (trừ sữa) thay vì 20%. Mức thuế này áp dụng cho tất cả loại đồ uống gồm nước ngọt có ga hoặc không có ga, nước ép trái cây/rau củ và đồ uống, chất lỏng, nước quả cô đặc; nước có pha hương vị; đồ uống năng lượng và đồ uống dành cho thể thao; trà uống liền; cà phê pha sẵn và sữa pha hương vị.

Bộ Tài chính tính toán mức thuế này sẽ tăng thu cho ngân sách khoảng hơn 5.000 tỷ đồng. 

Đề xuất này hiện nhận nhiều ý kiến phản đối từ phía doanh nghiệp. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng quy định này là cần thiết. Các chuyên gia của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh mức thuế áp cần đủ mạnh thì trẻ em sẽ khó mua nước ngọt hơn vì giá cao, nhớ đó góp phần giảm tình trạng thừa cân béo phì và nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm. 

Tiêu thụ quá nhiều đường trong nước ngọt là một trong những nguyên nhân làm gia tăng tình trạng thừa cân, béo phì. Ảnh:

Giáo sư Guilermo Paraje, chuyên gia tư vấn ngắn hạn của WHO phân tích, với phương án áp mức thuế tiêu thụ đặc biệt bằng 10% giá xuất xưởng thì tính trung bình giá nước ngọt chỉ tăng 5%, tương ứng giảm tiêu thụ gần 250 triệu lít (khoảng 5%). Nhà nước thu ngân sách chưa đến 4.000 tỷ đồng.

Giáo sư vì vậy đề xuất 3 phương án khác có mức tác động lớn hơn. Cụ thể, thu 3.500 đồng mỗi lít nước ngọt hoặc 35 đồng trên mỗi g đường/100 ml, hay áp mức thuế 40% giá xuất xưởng. Giả định giá xuất xưởng chiếm 50% giá bán lẻ thì những phương án này đều giúp tăng giá trung bình nước ngọt lên 20%; lượng tiêu thụ 20%, thu thuế hơn 12.000 tỷ đồng.

Nhóm người nghèo ở Việt Nam tiêu thụ nước ngọt ít hơn nhiều so với nhóm giàu. Vì thế, theo giáo sư Guilermo Paraje không có căn cứ để cho rằng đánh thuế nước ngọt ảnh hưởng đến người nghèo. Ngoài ra, tăng thuế cũng không làm giảm việc làm.

“Nếu người dân không dùng nước ngọt sẽ dùng nước suối hay các thực phẩm khác, tạo ra hàng hóa và việc làm thay thế. Việc làm trong ngành này cũng không nhiều vì mức độ công nghiệp hóa, dây chuyền rất cao”, chuyên gia này nói.

Theo WHO, thu thuế với nước ngọt đã được chứng minh là biện pháp hiệu quả giảm tiêu thụ đường. Hơn 40 quốc gia áp dụng biện pháp đánh thuế đồ uống có đường, trong đó nhiều nước châu Âu như Anh, Pháp, Hà Lan…; ở châu Á có Thái Lan, Lào, Campuchia…

Tại Việt Nam, cùng với thuốc lá, rượu bia, từ năm 2015 nước ngọt được xếp vào nhóm cần có biện pháp kiểm soát về quảng cáo, thuế… nhằm giảm lượng sử dụng.

Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy nước ngọt làm tăng nguy cơ béo phì, đái tháo đường tuýp 2, hội chứng chuyển hóa, đái tháo đường thai kỳ; ảnh hưởng đến hệ xương, răng; ảnh hưởng đến hấp thu các chất dinh dưỡng như kali, canxi, vitamin…; ảnh hưởng đến bệnh lý thận – tiết niệu; tăng nguy cơ tai biến mạch máu não, sa sút trí tuệ…

Tiến sĩ Jun Nakagawa, Phó Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng, tiêu thụ quá nhiều đường là nguyên nhân quan trọng dẫn đến thừa cân, béo phì. Những người tiêu thụ nhiều nước ngọt có nguy cơ bị béo phì, tiểu đường, tim mạch và gút…

Tại Việt Nam, tình trạng thừa cân, béo phì gia tăng nhanh. Tỷ lệ người trưởng thành bị thừa cân, béo phì chiếm khoảng 25% dân số. Với trẻ em dưới 5 tuổi, tỷ lệ béo phì tăng nhanh từ mức chưa đến 1% lên 5% trong 15 năm. Theo  WHO từ năm 2002 đến 2016, tỷ lệ thừa cân ở cả hai giới tăng 68%. Đặc biệt ở độ tuổi 5-19 có mức tăng cao hơn 273% (từ gần 3% lên gần 10%).

WHO cũng cho rằng tiêu thụ nước ngọt tại Việt Nam góp phần làm gia tăng nhanh chóng tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường. Số người bệnh tiểu đường tăng gấp đôi trong những năm qua và hiện chiếm 6,5% ở nhóm 18 tuổi trở lên. Tiêu thụ nước ngọt theo đầu người tại nước ta đã tăng 7 lần trong 15 năm; mạnh nhất là trà uống có sẵn và nước có ga. Tiêu thụ tăng nhanh vì sức mua tăng, trong 15 năm qua GDP đầu người tăng 280% trong khi giá nước ngọt tăng 210%. 

Nam Phương